Machinevertaling: Babel of gebabbel?
Vertaalbureaus smullen ervan, professionele vertalers huiveren bij de gedachte eraan. Maar wat heeft machinevertaling te bieden, en wat niet?
Beginnen we bij het begin. Toen we vroeger een tekst wilden vertalen, moesten we het woordenboek raadplegen voor de betekenis van een woord. Omdat een woord vaak verschillende betekenissen heeft, moesten we uit de context de juiste betekenis achterhalen.
Dat was een tijdrovend werkje. Daarom kwam men met machinevertaling op de proppen. Snel en goedkoop een vertaling krijgen was het motto, maar het resultaat leek vaak nergens op.
Daarom werd van de typische woord-voor-woordvertaling afgestapt. Machinevertaling werd een combinatie van zuivere machinevertaling met menselijke vertalingen. Ook de database van Google Translate zit vol met vertalingen die door mensen zijn geproduceerd. Haal er de menselijke bijdrage uit, en het wordt een volledig onbruikbaar middel.
Het is niet omdat er bij machinevertaling menselijke vertalingen worden gebruikt, dat machinevertaling plots een geldig alternatief wordt voor zuivere menselijke vertaling.
Post-editing
Vertaalbureaus die gebruikmaken van machinevertaling, hebben het vaak over post-editing: het werk van vertalers – die in het allerbeste geval de helft van hun normale vertaaltarief krijgen – die de machinevertaling verbeteren. Wat die bureaus er niet bij vertellen, is dat zelfs na verbetering die vertalingen kwalitatief niet fantastisch zijn. De vertalers in kwestie, en dat zijn doorgaans geen kwalitatief hoogstaande en professionele vertalers want die weigeren dergelijk geestdodend werk, worden door de machinevertaling immers in een bepaalde stijl gedwongen: de stijl van de machine. Hun taak bestaat er alleen in om taalfouten te verbeteren. Mochten ze de tekst vanaf nul vertalen, de vertaling zou er helemaal anders uitzien.
Machinevertaling heeft alles met geld en niets met kwaliteit te maken.
Daarbij komt nog dat door de steeds grotere menselijke input machinevertaling steeds minder van deze post-editing nodig heeft. Het wordt een gemakkelijk middel om geld te verdienen. Software voor machinevertaling is ook voor professionele vertalers beschikbaar, veelal zelfs gratis. Ze hoeven enkel wat tijd te investeren. En toch doen die professionele vertalers dat niet. Met reden: ze verkiezen kwaliteit boven kwantiteit. En hun kwaliteit is precies wat hen onderscheidt van wie wél met machinevertaling in zee gaat.
Want na verloop van tijd produceert machinevertaling met slechts een minieme menselijke inbreng via post-editing weliswaar een begrijpelijke vertaling, maar daarom zeker geen goede vertaling.
Dat betekent uiteraard niet dat er geen markt is voor machinevertaling. Industrieën met steeds dezelfde soorten teksten (denk aan de IT- en automobielindustrie) waar teksten van uitstekende kwaliteit minder van belang zijn en net voldoende begrijpelijk volstaat, kunnen zeker van machinevertaling gebruikmaken. Maar er zijn heel wat voorwaarden: de gebruikte terminologie moet ondubbelzinnig zijn, er is geen ruimte voor idiomatische uitdrukkingen en het hoeft niet allemaal perfect te zijn.
Dat betekent dat bijvoorbeeld juridische en marketingdocumenten bij voorbaat gedoemd zijn als ze met machinevertaling moeten worden vertaald.
Het betekent evenmin dat professionele vertalers niet van machinevertaling gebruik kunnen maken als extra hulpmiddel. Maar die moeten dan wel bijzonder goed weten wat ze doen en niet in de valkuilen lopen.
Problemen voor machinevertaling
Vaak wordt vergeten dat machinevertaling ervan uitgaat dat de brontekst een vlekkeloze kwaliteit heeft. Wie ervaring heeft in de vertaalsector, weet dat dit maar zelden het geval is. Slechte grammatica, spelfouten, ontbrekende woorden, onvolledige zinnen, ze komen bijzonder vaak voor. Een vertaler kan deze fouten opvangen en toch een prima vertaling produceren. Machinevertaling kan dat uiteraard niet… tenzij opnieuw vertalers worden gevonden die zich verlagen tot het voor een laag tarief verbeteren van de machinevertaling.
En dan hebben we het nog niet eens gehad over nuanceringen, subtiliteiten, sarcasme, idiomatische uitdrukkingen, dubbelzinnigheden, woordspelingen, woordkleur, toon … allemaal zaken die je dagelijks in teksten terugvindt maar waarmee machinevertaling niet overweg kan, en nooit mee overweg zal kunnen. Taal is nu eenmaal té complex.
Er is ook een cultureel aspect. Er zijn landen waar minder goede teksten gemakkelijk worden aanvaard. Maar in landen als Canada, Zwitserland en uiteraard ook België is de bevolking veel minder tolerant. Slecht geschreven documenten zijn een ramp voor het imago van een bedrijf. Machinevertaling dus evenzeer.
Drie factoren
In de vertaalsector is er een standaard die zegt dat er drie factoren zijn bij vertaling: snel, goedkoop en goed.
Twee van de drie factoren kan je aanbieden, nooit de drie factoren samen. Dat geldt ook voor machinevertaling: ze is snel, ze is goedkoop, maar ze is niet goed.
En wie je iets anders probeert wijs te maken, verkoopt marketingpraat waar je nadien ongetwijfeld spijt van krijgt.
Naast de kwestie kwaliteit zijn er nog andere overwegingen die zeker moeten worden gemaakt als het om machinevertaling gaat. Denk maar aan vertrouwelijkheid. Wat gebeurt er met je documenten die door een vertaalbureau met machinevertaling worden vertaald? Je hebt er absoluut geen zicht op. Dat betekent niet dat je documenten per definitie worden verspreid, maar het risico is een heel pak groter dan bij de professionele vertaler die louter en “serverloos” op zijn eigen computer werkt.
Bij bedrijven die naast hun eigen database ook gebruikmaken van externe diensten zoals Google Translate, wordt er niet alleen informatie van die externe dienst ontvangen maar ook ernaar verzonden. Weg garantie van geheimhouding!
Copyright
Als een bedrijf een vertaling ontvangt die met machinevertaling werd geproduceerd, is er dan copyright op die vertaling? Er is per definitie immers uitsluitend sprake van copyright als het werk het resultaat is van een creatieve inspanning en een origineel werk is. In het geval van machinevertaling is er geen sprake van een creatieve inspanning, laat staan van een origineel werk. Bijgevolg is er geen copyright.
Een bedrijf dat een beroep doet op machinevertaling kan dus juridisch niets doen tegen mensen die de via machinevertaling vertaalde teksten zonder bronvermelding of toestemming gebruiken.
Ik stel de zaken hier uiteraard wat zwart-wit voor. Maar wie eraan denkt een beroep te doen op machinevertaling kan deze factor maar best in overweging nemen.
Conclusie
Wie een kwaliteitsvolle vertaling wenst, die kan niet om de professionele vertaler heen. Kwaliteit kost geld en tijd.
Met machinevertaling kunnen hooguit begrijpelijke vertalingen worden verkregen. Het is aan de eindklant om te bepalen welke factor voor hem of haar de doorslag geeft: snelheid en prijs enerzijds of professionele kwaliteit anderzijds.